HISTORIA BUDYNKU - SIEDZIBY FUNDACJI

Siedzibą Fundacji TUMULT jest dawny kościół ewangelicki, usytuowany na środku Rynku Nowomiejskiego w Toruniu. Kościół wybudowano w latach 1818-1824 według projektu opracowanego w pracowni Karola Fryderyka Schinkla (jednego z najwybitniejszych architektów I poł. XIX w. w Europie).

Zbór posiada wysoką wartość zabytkową i artystyczną. W znacznym stopniu zachowała się oryginalna architektura wnętrza, co należy do rzadkości, bowiem większość wnętrz kościołów ewangelickich w Polsce została zniszczona lub adaptowana na świątynie katolickie. Stanowi on jeden z najwcześniejszych w architekturze XIX wieku przykładów tzw. stylu arkadowego (Rundbogenstil), będącego kompilacją architektury wczesnochrześcijańsko-bizantyjskiej oraz włosko-romańskiej, a który do pełnego rozkwitu i znaczenia doszedł dopiero około 1840 roku (w twórczości m. in. H. Hübscha, G. Tempera czy L. Persiusa). Odwołanie się do takiego zestawu motywów architektonicznych przy wznoszeniu budowli sakralnej uwarunkowane było względami ideowymi, tj. chęcią unaocznienia wyznawanej przez ewangelików koncepcji powrotu do zasad życia pierwotnej wspólnoty chrześcijańskiej, kierującej się na co dzień wskazaniami Ewangelii. Część zabytkowego wyposażenia kościoła (w tym XVIII-wieczny obraz Adoracja Baranka Apokaliptycznego) została przeniesiona do kościoła ewangelicko-augsburskiego św. Szczepana przy Wałach gen. Sikorskiego. Stamtąd w latach 50. obraz ołtarzowy Chrystus Zmartwychwstały, malowany przez Paula Händlera (1891) dostał się do ewangelickiego kościoła Św. Trójcy w Warszawie, a klasycystyczne retabulum do Starej Iwicznej. Dzwony przeniesiono do katedry w Pelplinie, ambonę do kościoła św. Antoniego w Toruniu na Wrzosach. Organy uległy całkowitej dewastacji.

W miejscu obecnego obiektu stał do XVII wieku gotycki ratusz Nowego Miasta, który, po połączeniu się w 1454 roku Starego i Nowego Miasta Torunia, utracił swoją pierwotną funkcję. W 1667 roku został przekazany decyzją Rady Miejskiej gminie ewangelickiej na nowy dom modlitwy. W ciągu dwóch kolejnych lat dokonano przystosowania budynku do celów sakralnych i 4 grudnia 1668 roku oddano go do użytku jako nowomiejski ewangelicki kościół farny pod wezwaniem św. Trójcy.

Budynek został dotkliwie zniszczony w czasie wojen napoleońskich, w wyniku czego przystąpiono w czerwcu 1818 roku do jego rozbiórki, pozostawiając część fundamentów i murów obwodowych. 31 października 1824 roku nastąpiło uroczyste otwarcie nowego kościoła pod dawnym wezwaniem św. Trójcy, wybudowanego według projektu Wyższej Deputacji Budowlanej w Berlinie. Projekt wykonano najprawdopodobniej w pracowni Karola Fryderyka Schinkla, którego osobowość artystyczna dominowała w tym czasie w Deputacji. Wskazują na to, między innymi, pewne stylistyczne analogie z innymi projektami tego architekta powstałymi w tym czasie dla kościoła ewangelickiego w Hemer w Westfalii (1818), kościoła ewangelickiego Nowego Miasta w Magdeburgu (1818) czy kościoła katolickiego w Kwidzynie (1820).

Oddany do użytku w 1824 roku obiekt różnił się od pierwotnego założenia architektonicznego Schinkla, który przewidywał bazylikowy układ wnętrza (nawa główna wyższa od naw bocznych i oświetlona przez okna umieszczone ponad dachami naw bocznych). Zrealizowany ostatecznie projekt budynku o układzie halowym (wszystkie nawy równej wysokości) oraz drewnianymi filarami, emporami i stropem został wykonany według przekształceń wymuszonych przez katastrofę budowlaną w 1820 roku, na której skutek zawaliły się murowane filary wewnętrzne wspierające empory boczne, co pociągnęło za sobą załamanie się dachu i uszkodzenia ścian bocznych.

Budowla pełniła funkcje świątyni protestanckiej do 1918 roku. W okresie międzywojennym zaadaptowano ją na prawosławny kościół garnizonowy św. Mikołaja, natomiast po II wojnie światowej mieściły się tutaj magazyny.

W 1988 roku komunistyczne władze Torunia przeznaczyły popadający w ruinę zabytek na dom handlowy. Przeciwko tej decyzji wystąpiła Fundacja TUMULT - założona na początku 1989 roku. Fundacja zaproponowała przejęcie dawnego zboru na cele kulturalne tj. galerię sztuki, salę koncertową, miejsce spotkań ludzi kultury i nauki. Pomysł ten poparły władze kościoła ewangelickiego, prawosławnego i katolickiego oraz naukowcy, artyści i mieszkańcy Torunia. W maju 1990 roku Fundacja zakupiła zbór i natychmiast przystąpiła do jego remontu (nie naruszającego struktury zabytkowej). W ciągu 8 miesięcy wykonano podstawowe prace zabezpieczające, pokryto dach w całości nową dachówką, wyremontowano pomieszczenia w wieży i urządzono w nich biura Fundacji. Doprowadzono nowe przyłącza elektryczne i centralnego ogrzewania. Gotyckie piwnice ratusza, zasypane podczas budowy kościoła, zostały odgruzowane i poddane regotyzacji. W chwili obecnej, dzięki staraniom Fundacji, zabytkowy zbór odzyskał dawną świetność, dzięki gruntownym i kompleksowym zabiegom konserwatorskim.