ZGŁASZANIE NIEPRAWIDŁOWOŚCI - informacja

Instytucja Zarządzająca Programem Infrastruktura i Środowisko, przywiązuje szczególną wagę do zapewnienia realizacji projektów w ramach Programu w sposób etyczny, jawny i przejrzysty.

Dlatego też stworzone zostało proste narzędzie do zgłaszania wszelkich nieprawidłowości dotyczących projektów finansowanych ze środków pochodzących z Programu Infrastruktura i Środowisko.

Przekazywane sygnały o nieprawidłowościach pozwolą na wprowadzenie odpowiednich środków zaradczych oraz przyczynią się do zapewnienia najwyższych standardów realizacji projektów.

Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat lub zgłosić nieprawidłowości - przejdź na stronę programu Infrastruktura i Środowisko.

WPROWADZENIE

Świątynię wybudowano w latach 1818-1827 wg projektu Karla Friedricha Schinkla, wybitnego architekta i jednego z najważniejszych twórców klasycyzmu w Prusach. Fundamenty kościoła są pozostałością gotyckiego ratusza Nowego Miasta, który wzniesiono tu na przełomie XIII-XIV wieku. Po pierwszej wojnie światowej budynek pełnił krótko funkcję prawosławnego kościoła garnizonowego, a w czasie drugiej wojny światowej - magazynu. Od 1945 do 1989 roku zabytku używano najpierw jako hali targowej, a następnie magazynu. 

Mniej znana jest najnowsza historia budynku. Często media podawały informacje nieprawdziwe lub niesprawdzone. Przypomnijmy więc fakty.

W latach osiemdziesiątych zabytek był opustoszały i w opłakanym stanie. Dach był dziurawy, spadały z niego dachówki, w oknach straszyły powybijane szyby, z elewacji wypadały cegły, wnętrza były zdewastowane. Pojawiały się różne pomysły „ratowania” budynku nazywanego wówczas powszechnie „zborem”. Nazwa ta jest niepoprawna, bowiem pojęcie zboru odnosi się do zgromadzenia wiernych kościoła ewangelickiego, nie zaś do budynku kościelnego.

22 lutego 1989 roku „Nowości” informowały, że zainteresowane budynkiem były: Pewex, Naczelna Organizacja Techniczna, rzemieślnicy, ale „ostateczna decyzja, która została przyjęta i zaakceptowana przez gremia decydujące, przeznacza zbór dla WPHW, które zamierza urządzić tu Dom Handlowy z artykułami o wyższym standardzie. Można to określić jako delikatesy branży podlegającej WPHW”. 

Zapał wszystkich chętnych szybko stygł po szacowaniu kosztów remontu. Wyceniano go na ok. 4-5 miliardów złotych. Średnia płaca w Polsce wynosiła wówczas ok. 200.000 zł. Dyrektorzy Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Handlu Wewnętrznego (WPHW) też nie rwali się do adaptacji zabytku. Decyzję podjęli politycy, jak się okazało w konkretnym celu. Projekt zmian architektonicznych zakładał zniszczenie wielu zabytkowych elementów budynku, planowano wyrzucenie drewnianych empor, zamontowanie windy z maszynownią wystającą ponad dach budynku, zamianę kilku okien na drzwi. 

6 marca 1989 Marek Żydowicz, prezes powstałej wówczas jednej z pierwszych w Polsce prywatnych fundacji kulturalnych - Fundacji Tumult, sprzeciwił się publicznie niszczeniu zabytku i sformułował apel do władz miasta o zmianę decyzji oraz przekazanie budynku Fundacji, która zajmie się jego renowacją. Apel poprało wielu mieszkańców Torunia, w tym wybitni naukowcy i artyści: prof. Konrad Górski, prof. Artur Hutnikiewicz, prof. Zenon Nowak, prof. Jacek Staszewski, prof. Sławomir Kalembka, prof. Józef Kozłowski, prof. Zygmunt Kotlarczyk, prof. Barbara Narębska-Dębska, prof. Janusz Małłek i in. Rozgorzała wielomiesięczna dyskusja w mediach. Władze miasta i województwa stanowczo optowały za przekazaniem budynku WPHW. Prezydent Miasta i Przewodniczący Miejskiej Rady Narodowej Bronisław Ptaszyński na łamach „Nowości” podkreślali, że jest tylko jedna oferta, oferta WPHW i wezwali czytelników do dyskusji o przeznaczeniu budynku. O propozycji Fundacji Tumult nie wspomnieli. Fundacja to sprostowała na łamach dziennika, a Marek Żydowicz podkreślał, że proponowana przez WPHW adaptacja budynku zniszczy jego wartości artystyczne i zabytkowe. Wskazał, że zniszczy ona nie tylko architekturę, ale i akustykę, którą w okresie międzywojennym zachwycał się Artur Rubinstein, kiedy to uczestniczył w prawosławnej mszy świętej. Miał nawet podobno w latach 50-tych plan kupna budynku na studio nagrań, co na fali antysemickich ruchów w Polsce okazało się niemożliwe.

Konserwator Miejski Paweł Połom w piśmie do Fundacji zwrócił uwagę na to, że budynek nie jest wpisany do rejestru zabytków. Wynikał z tego jasny wniosek, że właśnie dlatego możliwa była propozycja dewastującej adaptacji budynku na Dom Handlowy.

24 kwietnia 1989 roku Fundacja Tumult złożyła do Prezydenta Miasta oficjalny wniosek o przyznanie jej budynku i zaproponowała remont zachowujący wszystkie jego zabytkowe elementy, a w przyszłości regotyzację piwnic. Po remoncie budynek miałby się stać siedzibą Fundacji i miejscem działań kulturalnych. Marek Żydowicz zawnioskował o wpisanie budynku do rejestru zabytków. W tym samym miesiącu Fundacja wystąpiła do Generalnego Konserwatora Zabytków o poparcie swoich starań. Na początku czerwca Prof. Jan Tajchman i prof. Marian Arszyński skierowali na ręce konserwatora wojewódzkiego pisemne opinie krytykujące projekt adaptacji budynku na cele handlowe i wskazali na zalety przekazania budynku na cele kulturalne.

16 czerwca 1989 roku w „Nowościach” ukazała się informacja, że władze wojewódzkie zamierzają przekształcić WPHW w spółkę z o.o. lub spółkę z udziałem kapitału zagranicznego. Intencje polityków stały się czytelne. 20 czerwca Marek Żydowicz skierował do Wojewody Toruńskiego Stanisława Rakowicza prośbę o wyłączenie zabytkowego budynku na Rynku Nowomiejskim z majątku, który miałby zostać wniesiony do spółki tworzonej przez WPHW, do momentu rozstrzygnięcia przeznaczenia obiektu.

Tymczasem inicjatywę zatrzymania planu przeznaczenia budynku na cele handlowe i przekazania go Fundacji poparły instytucje artystyczne i naukowe z Torunia (Państwowa Orkiestra Kameralna, Naczelna Organizacja Techniczna, Stowarzyszenie Architektów Polskich). Na początku lipca ks. Marian Przykucki, w liście do Wojewody poparł starania Fundacji. Propozycję Fundacji zaakceptował ks. pastor Jerzy Mollin i ks. Mikołaj Hajduczenia z kościoła prawosławnego. 4 lipca Wydział Handlu Urzędu Wojewódzkiego wstrzymał decyzję o przeznaczeniu zabytku na cele handlowe, a prezes WPHW Zbigniew Kamiński z wyraźną ulgą stwierdził, że nie będzie robił przeszkód w przekazaniu budynku Fundacji. 

W lipcu 1989 Marek Żydowicz opracował i przekazał Konserwatorowi Generalnemu oraz Wojewódzkiemu program prac konserwatorskich. Miesiąc później Konserwator Wojewódzki pisemnie potwierdził przyjęcie tego programu bez zastrzeżeń. Wojewoda wezwał Fundacje do wskazania źródeł finansowania remontu. W odpowiedzi Fundacja wykazała, że dysponuje środkami na bieżący remont i przedstawiła plan pozyskania środków i darowizn na rzecz remontu generalnego.

W październiku Rada Miasta Torunia podjęła uchwałę o przekazaniu budynku Fundacji Tumult, a 28 marca 1990 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków. Akt notarialny sprzedaży budynku podpisano 21 maja 1990 roku i tegoż dnia przekazano budynek Fundacji. Cenę ustalono na 292.500 mln zł i oddano grunt w użytkowanie wieczyste. Fundację zwolniono z opłaty za budynek w oparciu o zapis ustawy o gospodarce gruntami z dnia 29 kwietnia 1985 roku. Decyzja była motywowana tym, że szacunkowy koszt remontu określono na ok. 3 miliardy złotych, a więc sumę dziesięciokrotnie przekraczająca wartość budynku. Zobowiązano Fundację do przeprowadzenia prac remontowych w okresie zaledwie 3 lat i przeznaczenia budynku na cele kulturalne. W wypadku niedotrzymania umowy miała być ona rozwiązana.

Fundacja natychmiast przystąpiła do prac remontowych. Uprzątnięto wieżę i urządzono prowizoryczne biuro Fundacji. Przystąpiono do remontu dachu. Zdemontowano starą dachówkę i przekazano ją w darowiźnie Fundacji Ochrony Zabytków Torunia. Dach pokryto nowymi dachówkami sprowadzonymi z Niemiec. Całą konstrukcję więźby dachu i wieży pokryto środkami grzybobójczymi i przeciwogniowymi. 14 sierpnia 1990 roku Inspekcja Konserwatora Wojewódzkiego sporządziła notatkę potwierdzającą, że w budynku są prowadzone szeroko zakrojone działania remontowe. Z zachowanych protokołów odbioru prac od poszczególnych wykonawców wynika, że w latach 1991-1993 na pierwsze prace ratunkowe i adaptacyjne Fundacja wydała 3.131.968.845 złotych. W dzisiejszych czasach stanowiłoby to ekwiwalent ok. 4 milionów złotych.Wyremontowano zdewastowane wnętrze całego budynku skuwając wszystkie tynki i zakładając nowe, zamontowano instalacje elektryczną, wodno-kanalizacyjną i grzewczą. Zamontowano wzmacniane szyby we wszystkich oknach. Odgruzowano piwnice wywożąc ok. 400 ciężarówek gruzu. Zamontowano betonowy strop o grubości ok. 1m nad całością piwnic (ca 550 m2). Położono na nim kafle ceramiczne. W piwnicach zamontowano piec gazowo-olejowy. Przeprowadzono prace konserwatorskie okien i drzwi. Zrekonstruowano brakujące elementy empor. Zamontowano nowe schody w obu klatkach prowadzących na poddasze budynku, w którym urządzono biura Fundacji i studio filmowe. W wieży zamontowano okna oraz uruchomiono zegar. W odnowionej sali głównej zamontowano projektory kinowe i ekran oraz dostosowano ją do celów wystawienniczych. Fundacja – zgodnie z umową – zakończyła prace w 1993 roku i uzyskała pozwolenie na użytkowanie budynku. 

fot 1. budynek dawnego zboru ewangelickiego w 1989 i 2017 roku

Już w listopadzie 1993 roku odbyło się w budynku spotkanie kończące pierwszy Festiwal Camerimage. W następnym roku mogliśmy oglądać tu wystawę prac Hermanna Nitscha i posłuchać jego koncertu, a także podziwiać fotografie Ryszarda Horowitza. W latach 1994-1999 w budynku odbywały się też działania związane z Festiwalem Camerimage, projekcje i warsztaty, była tam zlokalizowana szkoła filmowa Camerimage, w której wykładali m.in. Krzysztof Zanussi, Andrzej Żuławski, Jan Machulski, Jacek Bławut i wielu innych wybitnych twórców filmowych. Funkcjonowało także kino artystyczne, odbywały się koncerty muzyczne, wystawy.

W latach następnych wykonano konserwację całej elewacji budynku, drenaż opaskowy i izolację pionową fundamentów oraz konserwację wnętrz gotyckich piwnic.

Na lata 2017-2021 Fundacja zaplanowała dalsze działania konserwatorskie i modernizacyjne. Obejmą one :

• rekonstrukcję i konserwację wschodniego i południowego cokołu budynku; 
• odtworzenie gotyckich wejść do zrewitalizowanej piwnicy budynku;
• konserwację stolarki drewnianej kolumn podtrzymujących empory i strop nad emporami; 
• konserwację i rekonstrukcję schodów historycznych na lewej klatce schodowej oraz wykonanie drewnianych elementów klatki schodowej w części współczesnej; 
• osuszenie dolnej kondygnacji gotyckiego więzienia oraz konserwację ścian ceglanych górnej kondygnacji wraz z przykryciem więzienia szklaną płytą, celem ekspozycji tej przestrzeni; 
• konserwację i modernizację poddasza (wraz z izolacją termiczną) 
• prace instalacyjne dotyczące nowej infrastruktury technicznej – pełnej instalacji wentylacyjnej w piwnicach, windy towarowej łączącej poziom piwnic z poziomem sali głównej oraz profesjonalnego oświetlenia galeryjnego w piwnicach i na emporach.

Prace te będą realizowane na mocy umowy partnerskiej z Gminą Miasta Toruń w ramach projektu „Toruńska Starówka – ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego UNESCO – etap II” w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Koszt inwestycji pod nazwą „Rewitalizacja i modernizacja budynku dawnego zboru ewangelickiego na Rynku Nowomiejskim w Toruniu poprzez działania remontowe i konserwatorskie” oszacowano na 1.532.213,84 pln.

KONSERWACJA I MODERNIZACJA PODDASZA BUDYNKU

czas realizacji: sierpień 2017 - styczeń 2018

Fundacja Tumult na mocy umowy partnerskiej z Gminą Miasta Toruń rozpoczęła działania inwestycyjne pod nazwą „Rewitalizacja i modernizacja budynku dawnego zboru ewangelickiego na Rynku Nowomiejskim w Toruniu poprzez działania remontowe i konserwatorskie” na rzecz realizacji projektu „Toruńska Starówka – ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego UNESCO – etap II” w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Osi Priorytetowej VIII Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwoju zasobów kultury, Działania 8.1 Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury. Koszt inwestycji oszacowano na 1.532.213,84 pln.

W ramach podpisanej dnia 4 maja 2017 roku umowy o dofinansowanie, w latach 2017 – 2021 zostaną zrealizowane następujące prace modernizacyjne i konserwatorskie w budynku Fundacji:

1. Konserwacja i modernizacja poddasza (wraz z izolacją termiczną).
2. Konserwacja i rekonstrukcja schodów historycznych na lewej klatce schodowej oraz wykonanie drewnianych elementów klatki schodowej w części współczesnej.
3. Prace instalacyjne dotyczące nowej infrastruktury technicznej - pełnej instalacji wentylacyjnej w piwnicach, windy towarowej łączącej poziom piwnic z poziomem Sali Głównej oraz profesjonalnego oświetlenia galeryjnego w piwnicach i emporach.
4. Odtworzenie gotyckich wejść do zrewitalizowanej piwnicy budynku.
5. Konserwacja stolarki drewnianej kolumn podtrzymujących empory i strop nad emporami  /z podciągami, balustradami i sufitem/.
6. Osuszenie dolnej kondygnacji gotyckiego więzienia oraz konserwacja ścian ceglanych górnej kondygnacji wraz z przykryciem prowadzącego do tej kondygnacji otworu szklaną płytą, celem ekspozycji tej przestrzeni.
7. Rekonstrukcja i konserwacja wschodniego i południowego cokołu budynku.

Przyjęty w horyzoncie projektu harmonogram prac zakładał realizację w pierwszej kolejności prac o znaczeniu strategicznym – bądź to związanym z realnymi oszczędnościami w kosztach eksploatacji budynku, zabezpieczeniem substancji zabytkowej (termomodernizacja poddasza, wentylacja piwnic) czy też sprawnością komunikacyjną (klatka schodowa, winda, osobne wejścia do piwnic) – ku pracom konserwatorskim związanym z architekturą, estetyką i ekspozycją.

Po zakupie przez Fundację Tumult budynku w maju 1990 roku, w pierwszych latach (wśród najpilniejszych - i omówionych we wprowadzeniu powyżej - działań ratunkowych) zrealizowano najważniejsze prace zabezpieczające związane z remontem dachu, którego dramatyczny stan i nieszczelności pokrycia powodowały zawilgocenie i destrukcję więźby dachowej, zagrażając kondycji całego zabytku. Ubytki w pokryciu dachówką powodowały zalewanie wnętrza i umożliwiały gnieżdżenie się gołębi. Zdemontowano więc starą dachówkę i przekazano ją w darowiźnie Fundacji Ochrony Zabytków Torunia. Dach pokryto w całości szalunkiem z desek i papą, a następnie położono nowe, sprowadzone z Niemiec, dachówki firmy Braas. Całą konstrukcję drewnianą dachu pokryto środkami grzybobójczymi i przeciwogniowymi.

fot 1. poddasze - stan przed zakupem budynku w 1989

fot 2. prace ratunkowe konstrukcji dachu - 1990

Obecnie Fundacja Tumult realizuje projekt modernizacji poddasza poprzez założenie izolacji cieplnej, instalacji wentylacyjno-klimatyzacyjnej, instalacji grzewczej oraz uporządkowanie instalacji elektrycznej, telekomunikacyjnej i przeciwpożarowej. Prace związane z konserwacją i modernizacją poddasza budynku prowadzono w okresie od sierpnia 2017 do stycznia 2018 roku. Wykonano i odebrano szereg prac porządkowych związanych z rozebraniem istniejących, tymczasowych obić ścian, sufitu oraz podłogi, impregnacją ogniochronną i grzybobójczą wszystkich elementów więźby dachowej oraz poszycia połaci dachowych (a także nowych drewnianych elementów konstrukcyjnych) oraz prac związanych z wykonaniem posadzki na całej powierzchni poddasza.

fot 3. poddasze przed rozpoczęciem prac w ramach projektu - sierpień 2017

Najważniejsze zadanie do realizacji stanowiła izolacja cieplna i akustyczna całego poddasza. Jej brak - przy tak znaczących powierzchniach połaci dachowych, łącznie ok. 700 m. kw. - skutkował wymiernymi stratami finansowymi właściciela budynku w okresach grzewczych, ale także w dłuższej perspektywie poprzez duże wahania temperatur (bardzo wysokie temperatury przy ekspozycji połaci na światło słoneczne) i niekontrolowanej wilgotności, mógłby wpłynąć na niekorzystne procesy organiczne dotyczące drewnianych elementów zabytkowej więźby dachowej. Ze względu na parametry techniczne - sprawność energetyczną, paroprzepuszczalność, klasę palności oraz chcąc zminimalizować obciążenie tak dużych połaci izolacji dla elementów konstrukcyjnych dachu, zdecydowano o zastosowaniu lekkiej, otwartokomórkowej piany poliuretanowej, którą nałożono metodą natryskową pomiędzy krokwiami i belkami więźby dachowej na odeskowanie połaci dachowych, zamontowane w latach 90-tych. Użyto środka amerykańskiej produkcji spienianego jedynie wodą (nie zawierającego szkodliwych formaldehydów). Pianka stworzyła ekologiczną i energooszczędną, skuteczną barierę akustyczną, termiczną i przeciwpożarową. Pianka jest niezwykle lekka i trwała, szybko się ją aplikuje, nawet w miejscach najtrudniej dostępnych, jest szczelna, zapobiega tworzeniu się mostków cieplnych sprzyjających rozwojowi pleśni, grzybów i szkodników. 

fot 4. izolacja cieplna poddasza

fot 5. poddasze w trakcie prac modernizacyjnych - październik 2017

Zaizolowane połacie dachowe poddasza zamknięto pokryciem w systemie płyt gipsowo-kartonowych ogniochronnych, nakładanych dwuwarstwowo, tworząc - po impregnacji konstrukcji - kolejny poziom zabezpieczenia ogniowego.

Niezwykle istotnym przedsięwzięciem, zaplanowanym w ramach modernizacji poddasza, było uporządkowanie i przebudowa instalacji klimatyzacji i wentylacji mechanicznej. Zgodna z projektem koncentracja jednostek oddających ciepło i wilgoć w przestrzeni wydzielonego pomieszczenia technicznego (o dużej sprawności wentylacyjnej) rozwiązuje problem w sposób systemowy. Kanały wentylacyjno-klimatyzacyjne rozprowadzono pod  kalenicą dachu oraz za ściankami kolankowymi skosów dachu. Podłączono je do rekuperatora, dzięki któremu oszczędności cieplne i energetyczne będą jeszcze większe.

Zgodnie z założonym harmonogramem zrealizowane zostały prace modernizacyjne przy połaciach dolnego, wykorzystywanego w bieżącej działalności fundacji, poziomu poddasza, które uzyskały termoizolację piankową. Zainstalowane zostały ścianki działowe z drzwiami ognioodpornymi, stanowiące przegrody pożarowe na górnym poddaszu. Zmodernizowano także instalację grzewczą.

Po zakończeniu wszystkich prac konserwacyjnych i modernizacyjnych najwyższy poziom poddasza został skomunikowany z pozostałą częścią budynku nową klatką schodową ze schodami z drewna dębowego, nawiązującymi estetyką do istniejących oryginalnych elementów architektonicznych budynku.

Realizację pierwszego zadania, w ramach projektu rewitalizacji zabytku w latach 2017-2021, ukończono w styczniu 2018 roku. W efekcie stworzono stabilne warunki cieplne i klimatyczne na poddaszu, zabezpieczono konstrukcję dachu przed pożarem i degradacją organiczną, wprowadzono ład architektoniczny, eksponując elementy zabytkowe więźby (wraz z widocznymi znakami montażowymi XIX-wiecznych cieśli konstruujących więźbę).

CIEKAWOSTKA ZABYTKOZNAWCZA:

O ZNAKACH MONTAŻOWYCH NA WIĘŹBACH ZABYTKOWYCH

Znaki ciesielskie stosowano w celu ułatwienia montażu konstrukcji dachu. Więźbę konstruowano w warsztacie z wielu elementów, które następnie oznaczano tak, by po ich zdemontowaniu do transportu można je ponownie zmontować w identyczny sposób  już na murze wieńczącym budynek.

Istnieje szereg typów znaków montażowych, zróżnicowanych pod względem kształtu jak i sposobu wykonania, m.in. znaki kreskowe, znaki nawiązujące do cyfr rzymskich czy symbole geometryczne o kształcie trójkątów, prostokątów lub półkoli – wykonywanych np. przez wycięcia ostrzami lub dłutami o różnych profilach. Na widocznych elementach więźby dawnego kościoła ewangelickiego – obecnej siedziby Fundacji Tumult, znajdują się znaki ciesielskie o postaci uproszczonych cyfr rzymskich (gdzie np. cyfra IV występuje  jako IIII). Elementy konstrukcji oznaczane są w pobliżu złączy, jętki posiadają tylko jeden znak, na jednym z ich końców. Wszystkie elementy w obrębie jednego wiązara (w tym krokwie i jętki) zostały przez budowniczych oznaczone – jako komplet – tą samą wartością liczbową, wynikającą z ich położenia w konstrukcji więźby. Zabytkowa więźba w budynku Fundacji Tumult składa się z 37 jednakowo oznakowanych i kolejno ponumerowanych kompletów.  

fot 6. znaki ciesielskie na elementach więźby

W ramach projektu „Rewitalizacja i modernizacja budynku dawnego zboru ewangelickiego na Rynku Nowomiejskim w Toruniu poprzez działania remontowe i konserwatorskie” na rzecz realizacji projektu „Toruńska Starówka – ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego UNESCO – etap II” w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020, do wykonania w roku 2018, przewidziano dodatkowo następujące zadania, które zostaną szczegółowo omówione w toku prowadzonych prac:

1. konserwację i rekonstrukcję schodów historycznych na lewej klatce schodowej oraz wykonanie drewnianych elementów klatki schodowej w części współczesnej, 
2. prace instalacyjne dotyczące nowej infrastruktury technicznej: pełnej instalacji wentylacyjnej w zabytkowych piwnicach oraz windy towarowej łączącej poziom piwnic z poziomem sali głównej.

FOTOGALERIA Z POSTĘPU PRAC NA PODDASZU /fot.: BLACKFISH Studio&Film/

Dokumentacja fotograficzna współfinansowana przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko

ROK PRAC KONSERWATORSKICH W FUNDACJI TUMULT

W maju br. minął rok od podpisania przez Gminę Miasta Toruń z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego umowy o dofinansowanie projektu „Toruńska Starówka – ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego UNESCO – etap II” w ramach działania 8.1. Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury, VIII osi priorytetowej  Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. 

Inwestycja wspierana środkami Unii Europejskiej w ramach POIiŚ 2014-2020 będzie kosztować 71,35 mln zł. W toczącym się już od roku projekcie realizowane są prace konserwatorsko-budowlane oraz adaptacyjne w 13 zabytkach położonych w Zespole Staromiejskim. Gmina Miasta Toruń realizuje ten projekt w układzie partnerskim wraz z parafiami, samorządowymi instytucjami kultury oraz organizacją pozarządową – Fundacją Tumult.  

Zgodnie z umową podpisaną 4 maja 2017 roku, w latach 2017 – 2021, w ramach zadania pod nazwą „Rewitalizacja i modernizacja budynku dawnego zboru ewangelickiego na Rynku Nowomiejskim w Toruniu poprzez działania remontowe i konserwatorskie”, zaplanowano następujące prace w budynku Fundacji Tumult:

1. Konserwacja i modernizacja poddasza (wraz z izolacją termiczną) – zadanie zakończone.
2. Konserwacja i rekonstrukcja schodów historycznych na lewej klatce schodowej oraz wykonanie drewnianych elementów klatki schodowej w części współczesnej.
3. Prace instalacyjne dotyczące nowej infrastruktury technicznej - pełnej instalacji wentylacyjnej w piwnicach, windy towarowej łączącej poziom piwnic z poziomem Sali Głównej oraz profesjonalnego oświetlenia galeryjnego w piwnicach i emporach.
4. Odtworzenie gotyckich wejść do zrewitalizowanej piwnicy budynku.
5. Konserwacja stolarki drewnianej kolumn podtrzymujących empory i strop nad emporami  /z podciągami, balustradami i sufitem/.
6. Osuszenie dolnej kondygnacji gotyckiego więzienia oraz konserwacja ścian ceglanych górnej kondygnacji wraz z przykryciem prowadzącego do tej kondygnacji otworu szklaną płytą, celem ekspozycji tej przestrzeni.
7. Rekonstrukcja i konserwacja wschodniego i południowego cokołu budynku.

W pierwszym roku realizacji projektu, w okresie sierpień 2017 – styczeń 2018 wykonano (omówione powyżej) prace konserwatorskie i modernizacyjne poddasza budynku. 

W maju 2018 roku rozpoczęto w piwnicach budynku instalację wentylacji mechanicznej i klimatyzacji. W czerwcu rozpocznie się montaż windy towarowej łączącej poziom piwnic z poziomem Sali Głównej. Do końca bieżącego roku zostanie także przeprowadzona konserwacja i modernizacja schodów historycznych północno-wschodniej klatki schodowej. 

fot.1. instalacja wentylacji mechanicznej w piwnicach budynku - czerwiec 2018

fot.2. instalacja wentylacji mechanicznej w piwnicach budynku

Planowane w ramach projektu prace w gotyckich piwnicach budynku, pozwolą na udostępnienie dodatkowej przestrzeni /ok. 300 m kw./ na działania Fundacji. Z kolei konserwacja zabytkowych elementów drewnianych empor Sali Głównej oraz montaż profesjonalnego oświetlenia galeryjnego  pozwoli na uruchomienie nowej przestrzeni galeryjnej /ok. 230 m kw./. 

Po zakończeniu całego projektu w ramach POIiŚ 2014-2020, w roku 2021 budynek Fundacji Tumult uzyska najwyższe standardy utrzymania i użytkowania. Rezultatem projektu będzie więc stworzenie i poprawa warunków dla prowadzenia działalności kulturalnej w siedzibie Fundacji. Przedsięwzięcie powinno umożliwić zwiększenie potencjału instytucji, dalszy jej rozwój i wzmocni rolę jednego z podmiotów kształtujących życie kulturalne i atrakcyjność turystyczną Torunia. 

Wszystkie odrestaurowane w ramach POIiŚ 2014-2020 zabytki Zespołu Staromiejskiego w Toruniu będą mogły stać się miejscem organizacji wydarzeń wzbogacających kalendarz imprez artystycznych miasta i przyciągających turystów z Polski i świata.

Zaplanowane przez Fundację Tumult działania inwestycyjne w jej budynku są w pełni zgodne z założeniami projektu. Zamykając pierwszy rok realizacji, warto więc przypomnieć cele i zakładane rezultaty projektu „Toruńska Starówka – ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego UNESCO – etap II”.

Celem projektu jest zachowanie, utrzymanie, ekspozycja i właściwe użytkowanie dziedzictwa kulturowego obszaru Zespołu Staromiejskiego w Toruniu, wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, zwiększenie dostępu do zasobów kultury oraz poprawa warunków prowadzenia działalności kulturalnej i edukacyjnej. 

Jego realizacja przyczyni się wydatnie do:

• ochrony bezcennego dziedzictwa kulturowego i zwiększenia jego dostępności,
• zachowania oraz utrzymania wartości historycznych i walorów obszaru Zespołu Staromiejskiego w Toruniu, które przesądziły o wpisaniu go na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO,
• zapewnienia równego dostępu i umożliwienie uczestnictwa w kulturze wszystkim osobom, w tym osobom niepełnosprawnym i zagrożonym wykluczeniem społecznym,
• zwiększenia aktywności obywateli w obszarze kultury oraz wzrost ich kompetencji społecznych,
• zwiększenie atrakcyjności turystycznej, a tym samym ekonomicznej regionu,
• wspierania rozwoju lokalnej przedsiębiorczości i usług.

Poprawa dostępności do kultury, zarówno w wymiarze fizycznym poprzez udostępnienie nowych powierzchni do prowadzenia działalności kulturalnej, jak również budowanie świadomości i rozwój edukacji kulturalnej oraz artystycznej, zachowanie dziedzictwa kulturowego (materialnego i niematerialnego) dla przyszłych pokoleń czy też umożliwienie nowych form uczestnictwa w kulturze w drodze tworzenia warunków do rozwoju oferty kulturalnej odpowiadającej na nowe potrzeby w obszarze działalności kulturalnej wynikające z rozwoju technicznego oraz przemian społecznych we współczesnej gospodarce - to priorytety rozwoju kultury, którym odpowiadają zadania inwestycyjne prowadzone w ramach projektu. 

Założono, że realizacja projektu doprowadzi do osiągnięcia następujących długotrwałych efektów społeczno-ekonomicznych: 

• wzrost atrakcyjności regionu i promocja marki Torunia jako miasta bogatego w unikatowe dziedzictwo kulturowe, wzbogacenie oferty kulturowej Torunia poprzez rozwój obiektów zabytkowych i ich programu kulturalnego oraz rozwój turystyki kulturowej,
• rozwój turystyki regionalnej, poprawa koniunktury turystycznej i wzrost dochodów lokalnych przedsiębiorców oraz wzrost zatrudnienia w regionie poprzez utworzenie miejsc pracy w wybranych obiektach zabytkowych,
• umożliwienie włączenia w życie kulturalne Torunia osób niepełnosprawnych i wykluczonych społecznie oraz działanie na rzecz rozwoju dzieci i młodzieży, w tym ich świadomości regionalno-historycznej,
• korzyści prestiżowo-biznesowe dla Torunia i regionu,
• poprawa stanu środowiska naturalnego dzięki zastosowaniu nietoksycznych środków wykorzystywanych przy pracach konserwatorskich oraz zwiększeniu efektywności energetycznej wybranych obiektów, poprzez zastosowanie w nich usprawnień w postaci np. wymiany pokryć dachowych czy też stolarki okiennej i drzwiowej.

Zadanie „Rewitalizacja i modernizacja budynku dawnego zboru ewangelickiego na Rynku Nowomiejskim w Toruniu poprzez działania remontowe i konserwatorskie” prowadzone jest na rzecz realizacji projektu „Toruńska Starówka – ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego UNESCO – etap II” w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Wartość zadania Fundacji Tumult wynosi 1.532.213,84 pln, przy wkładzie funduszy europejskich w wysokości 1.059.152,48 pln.

FOTOGALERIA Z INSTALACJI WENTYLACJI MECHANICZNEJ W PIWNICY
/fot.: BLACKFISH Studio&Film/:

Dokumentacja fotograficzna współfinansowana przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 

INSTALACJA WINDY TOWAROWEJ POMIĘDZY PIWNICAMI 
A PIERWSZĄ NAZIEMNĄ KONDYGNACJĄ BUDYNKU

czas realizacji: lipiec - sierpień 2018

Kolejny etap projektu za nami. 27 sierpnia 2018 roku, wraz z podpisaniem protokołu odbioru, zakończono zadanie pod nazwą: Instalacja windy towarowej pomiędzy piwnicami a pierwszą naziemną kondygnacją budynku w siedzibie Fundacji Tumult, stanowiące etap projektu Rewitalizacja i modernizacja budynku dawnego zboru ewangelickiego na Rynku Nowomiejskim w Toruniu poprzez działania remontowe i konserwatorskie na rzecz projektu Toruńska starówka – ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego UNESCO – etap II, współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego  Infrastruktura i Środowisko 2014-2020

Prace, rozpoczęte 18 lipca br., przeprowadzono zgodnie z przygotowanym projektem budowlanym oraz zgodnie z wydaną decyzją o pozwoleniu na budowę oraz decyzją Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków o numerze BMKZ 4125.2.47.2015.ssz z dnia 10.11.2015 roku.

Zainstalowano mały dźwig towarowy typu: BKG 100.25/23 o udźwigu 100 kg i wysokości podnoszenia 3,32 m. Dźwig posiada dwa przystanki – dolny w piwnicy budynku (wykorzystano istniejący otwór techniczny w ścianie pomieszczenia technicznego) oraz górny w lewym pomieszczeniu przyprezbiterialnym przy Sali Głównej budynku (przystanek i nadszybie zlokalizowane we wnęce pod drewnianymi schodami, bez jakiejkolwiek ingerencji w ich strukturę). Szyb windy jest konstrukcją samonośną, posadowioną na współczesnej posadzce pomieszczenia technicznego w piwnicy, punktowo mocowaną do ściany w górnym biegu szybu. Pomiędzy poziomami, szyb przechodzi przez przygotowany uprzednio otwór we współczesnym stropie. Szyb i maszynownia windy zostały zabudowane ścianami z płyt gipsowo-kartonowych z wypełnieniem z wełny mineralnej, wykończonych gładzią i białą warstwą malarską. Prace prowadzono bez ingerencji w zabytkowe elementy konstrukcyjne i architektoniczne piwnicy.

To kolejna - po montażu wentylacji mechanicznej w maju i czerwcu br. - nowoczesna infrastruktura techniczna, która zwiększy potencjał użytkowy przestrzeni. Zaplanowane w ramach projektu zadania związane z instalacją profesjonalnego oświetlenia galeryjnego, a przed wszystkim odtworzenie gotyckich zejść do piwnicy od strony południowo-wchodniej (z tyłu budynku) pozwolą udostępnić dodatkową przestrzeń zabytkowych piwnic (ok. 300 m. kw.) na działania kulturalne Fundacji Tumult.    

FOTOGALERIA Z INSTALACJI WINDY TOWAROWEJ W PIWNICY 

/fot.: BLACKFISH Studio&Film/

Dokumentacja fotograficzna współfinansowana przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko

FUNDUSZE UNII EUROPEJSKIEJ ODKRYWAJĄ TAJEMNICE ZABYTKÓW NA STARÓWCE 

Zakończono kolejne etapy prac w siedzibie Fundacji Tumult na Rynku Nowomiejskim

Niewiele osób w Toruniu wie, co znajduje się w podziemiach dawnego kościoła ewangelickiego na Rynku Nowomiejskim, będącego dziś siedzibą Fundacji Tumult, organizującej Festiwal Camerimage.

Kościół zbudowano w latach 1818 – 1823 na fundamentach gotyckiego Ratusza Nowego Miasta Torunia. Ratusz powstał zapewne na przełomie XIII i XIV wieku, na drodze przekształcenia  hali targowej zbudowanej przez Krzyżaków w krótkim okresie po wydaniu aktu lokacji miasta w 1264 roku.

Gotyckie piwnice, które możemy oglądać w siedzibie Tumultu, powstały w końcu XIII wieku i były przebudowane w połowie XIV wieku. Zachowało się wczesne, prostokątne, dwunawowe założenie czterech odseparowanych od siebie pomieszczeń piwniczych z przedsionkami, do których prowadziły osobne wejścia schodowe z rynku. Przedsionki były oddzielone od sal ścianami z arkadowymi przejściami. W jedną z sal wbudowano, zapewne w II połowie XIV wieku, unikatowe na skalę europejską dwukondygnacyjne pomieszczenia aresztu. 

Wygląd budynku Ratusza  znamy  z rysunków Georga Friedricha Steinera  z połowy XVIII wieku. Na parterze była w nim hala targowa, a na piętrze pomieszczenia Ratuszowe. W piwnicach ulokowano magazyny, pomieszczenia administracyjne i areszt. W hali targowej sprzedawano pieczywo, mięso i buty. Tu znajdowały się też pomieszczenia administracji i waga. Na piętrze Ratusza ulokowano Salę Rady Miasta oraz Salę Ławy.

fot.1. Ratusz Nowego Miasta wg Georga Friedricha Steinera

W 1454 roku, po połączeniu Starego i Nowego Miasta Torunia,  Ratuszem dla obu miast stał się Ratusz Starego Miasta, a budynek nowomiejski pełnił funkcje pomocnicze: handlowe i magazynowe. W źródłach archiwalnych wzmiankuje się, że w 1591 roku w części budynku funkcjonowało więzienie, na początku XVII wieku składowano tu sukno. W 1638 roku wymienia się tu mały szynk, karczmę piwną w piwnicach.

W 1667 roku budynek został oddany gminie ewangelickiej i przekształcony na kościół pod wezwaniem Świętej Trójcy. Ewangelicy przebudowali budynek dostosowując go do potrzeb kultu. Piwnice wykorzystano do kilkudziesięciu pochówków. 

Na początku XIX wieku, na skutek wojen i nieszczęść pogodowych, budynek był tak zrujnowany, że koniecznym stało się jego rozebranie i wybudowanie nowego kościoła. W trakcie budowy, w roku 1828, doszło do zawalenia się części budynku, co spowodowało konieczność wbudowania w piwnicach dodatkowych fundamentów, ale też całkowite ich zagruzowanie.

Gdy w 1989 roku Fundacja Tumult kupowała od Miasta Torunia ten zrujnowany budynek, prezes Fundacji, Marek Żydowicz stanął przed dylematem, w jak szerokim zakresie przeprowadzić remont i rewitalizację zabytku. Logika i względy ekonomiczne nakazywał przyjąć minimalistyczny program działań i ograniczyć prace budowalne do bryły XIX-wiecznego kościoła. Marek Żydowicz zdecydował jednak, że mimo wysokich kosztów należy odkryć i adaptować gotyckie sale piwnic ratuszowych.

fot.2. Prace przy odgruzowaniu i regotyzacji piwnic w siedzibie Fundacji, 1990-1993

W latach 1990-1993 odgruzowano piwnice i usunięto pomocnicze mury, które wstawiono jako fundamenty kolumn empory kościoła ewangelickiego. Wywieziono z piwnic ok. 600 wywrotek gruzu! Strop pomiędzy salą kościoła a piwnicami trzeba było zbudować od nowa, podwieszając etapami w powietrzu kolejne kolumny empory kościelnej. Jednak tylko dzięki temu możliwe było pełne przywrócenie przestrzeni sal piwnic gotyckiego ratusza. Ważnym zadaniem było zbadanie i opis pochówków z XVII i XVIII wieku, które pozostawili w zasypanych piwnicach ewangelicy, a pozostałości szczątków zostały przekazane na Cmentarz Ewangelicki.

W kolejnych latach przeprowadzono osuszanie i wielokrotne odgrzybianie piwnic. Ważnym zadaniem dla zabezpieczenia wnętrz przed wilgocią były prace zewnętrzne wokół ich murów, polegające na założeniu specjalistycznej izolacji ścian i fundamentów oraz drenażu wokół budynku. Dopiero po osuszeniu piwnic przeprowadzono konserwację ścian wewnętrznych, przywracając tej przestrzeni dawną świetność i pierwotny wygląd.

fot.3. Piwnice budynku przed rozpoczęciem prac w ramach projektu, 2018

W celu w pełni profesjonalnego przystosowania sal gotyckich piwnic do funkcji użytkowych, Fundacja zaplanowała w ramach projektu „Toruńska Starówka – ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego UNESCO – etap II” wykonanie w piwnicach instalacji wentylacji mechanicznej i klimatyzacji oraz montaż pomocniczej windy technicznej łączącej piwnicę z poziomem Sali Głównej. Oba zaplanowane działania Fundacja zrealizowała w II i III kwartale 2018 roku, przy udziale środków Unii Europejskiej oraz środków Gminy Miasta Toruń.

Fotogalerie z realizacji obu zadań znajdziecie Państwo powyżej, we wcześniejszych artykułach na tej stronie.

Zakończenie prac związanych z gotyckimi piwnicami budynku (projekt zakłada w kolejnych latach instalację profesjonalnego oświetlenia galeryjnego oraz rekonstrukcję gotyckich wejść w tylnej elewacji budynku) wygeneruje efekt w postaci dodatkowej przestrzeni (ok. 300 m kw. na działania Fundacji TUMULT) oraz jej dostępności, wypełniając założenia realizowanej umowy o dofinansowanie. Celem projektu jest bowiem zachowanie, utrzymanie, ekspozycja i właściwe użytkowanie dziedzictwa kulturowego obszaru Zespołu Staromiejskiego w Toruniu, wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, zwiększenie dostępu do zasobów kultury oraz poprawa warunków prowadzenia działalności kulturalnej i edukacyjnej. 

Po zrealizowaniu całego projektu w ramach POIiŚ 2014-2020, w roku 2021 budynek Fundacji Tumult uzyska najwyższe standardy utrzymania i użytkowania. Rezultatem projektu będzie więc stworzenie i poprawa warunków dla prowadzenia działalności kulturalnej w siedzibie Fundacji. Przedsięwzięcie powinno umożliwić zwiększenie potencjału instytucji, dalszy jej rozwój i wzmocni rolę jako jednego z podmiotów kształtujących życie kulturalne i atrakcyjność turystyczną Torunia. 

Zadanie „Rewitalizacja i modernizacja budynku dawnego zboru ewangelickiego na Rynku Nowomiejskim w Toruniu poprzez działania remontowe i konserwatorskie” prowadzone jest na rzecz realizacji projektu „Toruńska Starówka – ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego UNESCO – etap II” w ramach działania 8.1. Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury, VIII osi priorytetowej  Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Wartość zadania Fundacji Tumult wynosi 1.532.213,84 pln, przy wkładzie funduszy europejskich w wysokości 1.059.152,48 pln.

KONSERWACJA I REKONSTRUKCJA SCHODÓW HISTORYCZNYCH NA LEWEJ KLATCE SCHODOWEJ ORAZ WYKONANIE DREWNIANYCH ELEMENTÓW KLATKI SCHODOWEJ W CZĘŚCI WSPÓŁCZESNEJ WRAZ ZE SZKLANĄ BALUSTRADĄ

czas realizacji: sierpień - październik 2018

31 października 2018 roku, zakończyliśmy zadanie pod nazwą: Konserwacja i rekonstrukcja schodów historycznych na lewej klatce schodowej oraz wykonanie drewnianych elementów klatki schodowej w części współczesnej wraz ze szklaną balustradą, stanowiące etap projektu Rewitalizacja i modernizacja budynku dawnego zboru ewangelickiego na Rynku Nowomiejskim w Toruniu poprzez działania remontowe i konserwatorskie na rzecz projektu Toruńska starówka – ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego UNESCO – etap II, współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego  Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (w ramach działania 8.1. Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury, VIII osi priorytetowej). Tym samym zakończyliśmy cykl działań inwestycyjnych przewidzianych w harmonogramie projektu na rok 2018.

Prace, rozpoczęte 30 sierpnia br., przeprowadzono zgodnie z przygotowanym projektem budowlanym, wydaną decyzją o pozwoleniu na budowę, programem prac konserwatorskich oraz decyzją Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków o numerze BMKZ 41251.18.2016.ssz z dnia 22.03.2016 roku.

Prace renowacyjne elementów drewnianych, dotyczące stolarki schodów klatki schodowej na poziomie wszystkich kondygnacji, rozpoczęto od przeprowadzenia badań stanu zachowania wraz z opisem oraz wykonania dokumentacji inwentaryzatorskiej.

W pierwszej kolejności powierzchnię drewna mechanicznie oczyszczono z wtórnych przemalowań i warstw barwnych metodami łączonymi: szlifowaniem, obróbką termiczną i chemiczną. Podczas oczyszczania powierzchni drewna, systematycznie sprawdzano, czy na jego poszczególnych elementach zachowały się relikty warstw barwnych. Badania konserwatorskie nie potwierdziły występowania zabytkowej, pierwotnej warstwy malarskiej, dlatego podjęto decyzję o całkowitym usunięciu przemalowań. Zdemontowano występujące skorodowane gwoździe, usunięto wtórne kity, odspojone fleki i bardzo zniszczone wstawki. Zdemontowano również ruchome części drewniane, które przewieziono do pracowni stolarskiej.

Mimo faktu, iż obecnie nie zauważono śladów aktywności szkodników drewna, wykonano profilaktyczne zabezpieczenie drewna przez dezynfekcję i dezynsekcję. Przeprowadzono także dwa odmienne zabiegi wzmacniania osłabionej i zniszczonej przez owady i wilgoć struktury drewna z zastosowaniem preparatów wzmacniających i impregnujących.

Pęknięcia, rozszczelnienia desek i fleków sklejono żywicą epoksydową, dodatkowo w miarę potrzeby wzmacniając je wkrętami do drewna. Niebezpiecznie pęknięte, ruchome i odspojone części drewniane, również sklejono preparatem na bazie żywicy epoksydowej  z dodatkiem pyłu drzewnego, w razie potrzeby stosując dla pewniejszego wzmocnienia kołki z drewna sosnowego. Zniszczone elementy drewna i większe ubytki uzupełniono metodą flekowania. Pozostałe szczeliny (naturalny proces rozsychania drewna) pozostawiono w celu podkreślenia zabytkowego charakteru stolarki.

W ciągu schodów między parterem, a pierwszym piętrem, zrekonstruowano ubytki w postaci stopnic. Ich kształt został odtworzony, na podstawie negatywów widocznych w wewnętrznych, przystopniowych licach wang. Łącznie z sezonowego drewna dębowego wykonano 24 stopnice, przy czym pierwszemu stopniowi parteru nadano w rzucie kształt zaokrąglony.

Brakujące elementy balustrad w częściach skośnych oraz półpiętra, zostały odbudowane m.in. na podstawie kształtu zachowanych elementów oryginalnej balustrady z zachodniej klatki schodowej. Jednocześnie, również z drewna dębowego I klasy, wykonano rekonstrukcję brakujących trzech sztuk panelu pionowego (tralki) i listew u dołu balustrady (stabilizujące tralki), widocznych od strony półpięter.

W ramach prac renowacyjnych odtworzono spoczniki półpięter w części historycznej i współczesnej.

Ze względu na poprawę użytkowania oraz w trosce o bezpieczeństwo, dokonano reprofilacji nosków stopnic schodów historycznych z piętra na antresolę. Frezownicą wycięto wytarte krawędzie, w środkowych częściach stopnic, a następnie w ubytki wklejono dębowe fleki, dodatkowo zabezpieczając je wkrętami do drewna.

W ramach prac przy niehistorycznym ciągu schodów, między pierwszym piętrem, a wyższymi kondygnacjami, przełożono współczesne stopnice i podstopnice oraz dokonano montażu spocznika. Dodatkowo zrekonstruowano wangi, od strony półpięter klatki schodowej. Nowe balustrady wykonano z tafli przeźroczystego szkła klejonego, hartowanego, o grubości 8/8 mm. Tafle zamocowano punktowo, po zewnętrznych stronach policzków, metalowymi rotulami. Pomiędzy poszczególnymi biegami schodów nie mocowano dodatkowych konstrukcji wsporczych, tak aby nadać powierzchni szklanej jednolitą, niezakłócającą odbioru, płaszczyznę.

Ze względu na niezachowaną (nawet w stanie szczątkowym oryginalną, pierwotną warstwę malarską), ustalono kolorystykę zgodną z koncepcją zrealizowaną dotychczas, w latach 90-tych XX wieku. Powłokę barwną nałożono w kolejnych dwóch warstwach, zabezpieczając ostatecznie warstwą ochronną w postaci matowego wodnego lakieru końcowego.

Po zakończeniu prac konserwatorskich w październiku 2018 roku wykonano końcową dokumentację prac konserwatorskich. Odbioru prac dokonano komisyjnie w dniu 31 października 2018 r.

FOTOGALERIA Z PRAC KONSERWATORSKICH I REKONSTRUKCYJNYCH
NA LEWEJ KLATCE SCHODOWEJ

/fot.: BLACKFISH Studio&Film/

Dokumentacja fotograficzna współfinansowana przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko

KONSERWACJA STOLARKI DREWNIANEJ KOLUMN PODTRZYMUJĄCYCH EMPORY I STROP NAD EMPORAMI (Z PODCIĄGAMI, BALUSTRADAMI I SUFITEM)

czas realizacji: kwiecień - sierpień 2019

W mijającym 2019 roku, w siedzibie Fundacji Tumult, zrealizowano dwa bardzo istotne zadania konserwatorskie:

- konserwację stolarki drewnianej kolumn podtrzymujących empory i strop nad emporami (z podciągami, balustradami i sufitem),

oraz

- osuszenie dolnej kondygnacji gotyckiego więzienia oraz konserwację ścian ceglanych górnej kondygnacji wraz z przykryciem otworu w podłodze sali głównej szklaną płytą, celem ekspozycji tej przestrzeni.

Dawna siedziba zboru ewangelickiego na Rynku Nowomiejskim w Toruniu została zbudowana w latach 20-tych XIX wieku w stylu arkadkowo-bizantyjskim wg projektu Karla Friedricha Schinkla, na fundamentach gotyckiego Ratusza Nowego Miasta Torunia. W nawie głównej kościoła zamontowano empory wsparte na drewnianych kolumnach, a na nich ustawiono kolejny rząd kolumn podtrzymujących strop. Na skutek wieloletniego dewastowania zabytku w czasach PRL-u, elementy drewniane wnętrza sali głównej, wystawione na działanie wilgoci i zmieniających się warunków atmosferycznych zostały skorodowane do tego stopnia, że groziły katastrofą. Po zakupie budynku, na początku lat 90-tych XX wieku, Fundacja Tumult dokonała niezbędnych ratunkowych prac budowlanych i konserwatorskich, wzmacniając konstrukcję kolumn wymieniając uszkodzone ich fragmenty i uzupełniając ubytki. Mimo to, elementy stolarki wymagały długotrwałego okresu stabilizacji termicznej i wilgotnościowej. Teraz, po latach, kiedy ustał proces pękania i deformacji drewna, możliwym było przeprowadzenie profesjonalnych prac konserwatorskich.

 - Trwające niemal pół roku prace renowacyjne rozpoczęto od przeprowadzenia odkrywek i badań stanu zachowania kolumn i podciągów. Oczyszczono je z wtórnych przemalowań i wypełnień metodami mechanicznymi. Podczas oczyszczania systematycznie sprawdzano, czy na elementach drewnianych zachowały się relikty warstw malarskich, szczególnie w miejscach trudnodostępnych, w narożnikach, na łączeniach. Wykonaliśmy zabiegi zabezpieczające przed biodegradacją oraz wzmacniania struktury. Uzupełniliśmy zniszczone elementy i duże ubytki oraz liczne pęknięcia i rysy. Zrekonstruowane kolumny, balustrady, podciągi i zdobienia architektoniczne zostały pomalowane zgodnie z odkrytą pierwotną kolorystyką – mówi prowadząca prace konserwatorskie Małgorzata Gałązka-Nikonov.

– Rekonstruując ze szczególną dbałością zniszczone elementy drewniane wnętrza uzyskaliśmy wspaniały efekt. Znalazłem w niemieckich archiwach oryginalne projekty Schinkla, dzięki czemu prace konserwatorskie przywróciły pierwotny kształt empor. Ich przestrzeń uzupełni kulturalne funkcje sali głównej  – dodaje Marek Żydowicz, prezes Fundacji.

 FOTOGALERIA Z PRAC KONSERWATORSKICH NA SALI GŁÓWNEJ SIEDZIBY FUNDACJI TUMULT

/fot.: BLACKFISH Studio&Film/

Dokumentacja fotograficzna współfinansowana przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko

OSUSZENIE DOLNEJ KONDYGNACJI GOTYCKIEGO WIĘZIENIA ORAZ KONSERWACJA ŚCIAN CEGLANYCH GÓRNEJ KONDYGNACJI WRAZ Z PRZYKRYCIEM PROWADZĄCEGO DO TEJ KONDYGNACJI OTWORU W PODŁODZE SALI GŁÓWNEJ SZKLANĄ PŁYTĄ, CELEM EKSPOZYCJI TEJ PRZESTRZENI

czas realizacji: sierpień - październik 2019

Prace ratunkowe z lat 90-tych oraz szereg późniejszych (w tym już zrealizowanych w ramach POiIŚ 2014-2020) działań w piwnicach budynku Fundacji Tumult, doprowadziły do odrestaurowania i rewitalizacji tej, pochodzącej z pierwotnej budowli, części obiektu. Jedyną przestrzenią dotychczas nie objętą pracami konserwatorskimi pozostawało wbudowane w jedną z sal piwnic, zapewne w połowie XIV wieku, unikatowe na skalę europejską  dwukondygnacyjne pomieszczenie aresztu.

Pomiędzy sierpniem a październikiem 2019, wykonano osuszenie dolnej kondygnacji więzienia, założono skuteczną izolację przeciwwilgociową, co wraz z dezynfekcją zatrzymało procesy destrukcyjne. Pozwoliło to na wykonanie kompleksowej konserwacji ścian ceglanych.   

W górnej kondygnacji, wręcz proszącej się o ekspozycję, konieczne były prace rekonstrukcyjne – częściowo przywrócono nieistniejącą ściankę kanałów wentylacyjnych, dodano fragment sklepienia kolebkowego, przemurowano płaskie korony murów. Zdecydowano o wymianie najbardziej zniszczonych cegieł i korekcie spoin.

– Przyjęliśmy koncepcję konserwacji zachowawczej – relacjonuje Marek Żydowicz. - Prace odtworzeniowe miały na celu uczytelnienie pierwotnego założenia pomieszczeń bez interpretacji i zniekształcania surowego charakteru wnętrz. Duży otwór w podłodze sali głównej, ukazujący górną kondygnację gotyckiego więzienia - dzięki środkom Unii Europejskiej i Gminy Miasta Toruń - przykryliśmy taflą bezpiecznego szkła, o czym marzyłem od lat. Wkrótce będzie można zachwycać się tą unikalną bryłą, w której zachowały się nawet żelazne kotwy do przykuwania więźniów. Zdecydowaliśmy o wygaszeniu wszystkich elementów wtórnych wnętrza na rzecz wyróżnienia elementów oryginalnych.

FOTOGALERIA Z PRAC KONSERWATORSKICH W GOTYCKIM WIĘZIENIU

/fot.: BLACKFISH Studio&Film/

Dokumentacja fotograficzna współfinansowana przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko

WYKONANIE INSTALACJI PROFESJONALNEGO OŚWIETLENIA GALERYJNEGO W PIWNICACH, NA SALI GŁÓWNEJ ORAZ NA EMPORACH BUDYNKU PRZEZNACZONYCH DO EKSPOZYCJI DZIEŁ SZTUKI

czas realizacji: maj 2020

Protokołem odbioru z dnia 1 czerwca 2020 roku, zakończyliśmy ostatnie z zadań związanych z wyposażaniem budynku Fundacji Tumult w nowoczesne instalacje techniczne, stanowiące cześć projektu Rewitalizacja i modernizacja budynku dawnego zboru ewangelickiego na Rynku Nowomiejskim w Toruniu poprzez działania remontowe i konserwatorskie na rzecz projektu Toruńska starówka – ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego UNESCO – etap II, współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (w ramach działania 8.1. Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury, VIII osi priorytetowej).

Obok zrealizowanej w maju 2018 roku instalacji wentylacji mechanicznej w piwnicach budynku oraz wykonanej w okresie lipiec – sierpień 2018 instalacji windy towarowej pomiędzy piwnicami a pierwszą naziemną kondygnacją budynku, w maju 2020 roku przestrzenie siedziby Fundacji Tumult wyposażono w profesjonalne oświetlenie galeryjne.

W ramach zadania pn. Wykonanie instalacji profesjonalnego oświetlenia galeryjnego w piwnicach, na sali głównej oraz na emporach budynku przeznaczonych do ekspozycji dzieł sztuki, szczecińska firma LightArt Sp. z o.o. dokonała montażu trójobwodowych szynoprzewodów w systemie GlobalTrac oraz dostarczyła produkowane przez siebie oprawy oświetleniowe Arcus LED 20 - 18 sztuk w wariancie SPOT (do ogólnego oświetlenia wnętrza piwnicy) oraz 90 sztuk w wariancie OPTIC (specjalistyczna galeryjna oprawa do oświetlania dzieł sztuki, zaopatrzona w system ruchomych blend umożliwiających formatowanie strumienia światła do postaci precyzyjnie wyciętych wieloboków). Zarówno szynoprzewody jak i oprawy zostały kolorystycznie dopasowane do charakteru wnętrz.

System jest kompatybilny z już istniejącą w budynku instalacją oświetleniową, zapewnia więc możliwość skutecznego rozszerzenia, pozwalającego na uzyskanie spójnej funkcjonalnie przestrzeni galeryjnej. Umożliwia proste zmienianie ilości punktów świetlnych i ich rozmieszczanie, co zagwarantuje prawidłową prezentację dzieł sztuki wystawianych na zmiennych ilościowo i przestrzennie ekspozycjach. Prosta modyfikacja, łatwość rearanżacji instalacji w zależności od kreatywności i zmiennych potrzeb wystawienniczych, prostota przenoszenia i grupowania punktów świetlnych określonych wymaganiami kuratorów wystaw, adaptacja wnętrz jako całości przestrzeni wystawienniczej – to, obok urządzeń najwyższej jakości, główne zalety wdrożonego rozwiązania.

Celem projektu jest bowiem zachowanie, utrzymanie, ekspozycja i właściwe użytkowanie dziedzictwa kulturowego obszaru Zespołu Staromiejskiego w Toruniu, wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, zwiększenie dostępu do zasobów kultury oraz poprawa warunków prowadzenia działalności kulturalnej i edukacyjnej.

Zakończenie prac w piwnicy budynku Fundacji Tumult wygeneruje efekt w postaci dodatkowej przestrzeni (ok. 300 m kw.) na działania kreatywne – stanowiące uzupełnienie programu Sali Głównej, bądź stanowiące zupełnie osobne przedsięwzięcia artystyczne (wystawiennictwo, działania performatywne i multimedialne). Podobnie empory Sali Głównej, zaopatrzone w toku realizacji projektu w profesjonalne oświetlenie galeryjne, stają się dodatkową przestrzenią galeryjną (ok. 230 m kw.) uzupełniającą możliwości prowadzenia działalności kulturalnej w budynku.

FOTOGALERIA Z PRAC INSTALACYJNYCH OŚWIETLENIA GALERYJNEGO

/fot.: BLACKFISH Studio&Film/

Dokumentacja fotograficzna współfinansowana przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko

ODTWORZENIE GOTYCKICH WEJŚĆ DO ZREWITALIZOWANEJ PIWNICY BUDYNKU

czas realizacji: listopad 2020 - marzec 2021

Pod koniec 2020 roku rozpoczęły prace związane z odtworzeniem gotyckich wejść do piwnicy.

– W południowo-zachodnim narożniku budynku, w jednej z kwater piwnicy zachowały się fragmenty szyi klatki schodowej w postaci reliktów przemurowań jej sklepienia w części wewnętrznej – mówi Marek Żydowicz, prezes Fundacji Tumult. – W ciągu kilkunastu najbliższych tygodni przywrócimy ciąg schodowy w tej lokalizacji i docelowo połączymy, poprzez odtworzenie otworu w murze obwodowym budynku, z zewnętrznym zejściem z płyty rynku. Przywrócimy tym samym ostatecznie pierwotny układ funkcji, ale też damy tej przestrzeni autonomię, możliwość działania niezależnie od reszty budynku – dodaje.

– W naszej piwnicy zachował się też niemal w całości historyczny, wewnętrzny ciąg schodów, znajdujący się w niszy tylnego muru gotyckiego. Jest to jedyne w obiekcie, zachowane oryginalne zejście. Ale właśnie w związku z tym faktem, a także biorąc pod uwagę, że jakiekolwiek prace, które dałyby możliwość udostępnienia tych schodów, naruszą substancję zabytkową i zniszczą lub zakryją historyczną bryłę, dla dobra zabytku podjęliśmy decyzję o przeprowadzeniu tylko prac konserwatorskich i wyeksponowaniu zachowanego lewego wejścia, bez prób przebudowy i otwarcia tego wejścia na zewnątrz budynku.

FOTOGALERIA Z PRAC BUDOWLANYCH I KONSERWATORSKICH PRZY ZEJŚCIACH W PIWNICY

/fot.: BLACKFISH Studio&Film/

Dokumentacja fotograficzna współfinansowana przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko

REKONSTRUKCJA I KONSERWACJA WSCHODNIEGO I POŁUDNIOWEGO COKOŁU BUDYNKU

czas realizacji: czerwiec - październik 2021

W czerwcu 2021 roku podjęto prace przy ostatnim, w ramach realizacji projektu „Toruńska Starówka – ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego UNESCO etap II”, zadaniu konserwatorskim, jakim jest rekonstrukcja i konserwacja wschodniego i południowego cokołu budynku. Zachodni cokół budynku został już zrekonstruowany w roku 2011, bieżące prace przy pozostałych ścianach mają ujednolicić bryłę dawnego kościoła. Oryginalny XIX wieczny cokół został pokryty cementowym tynkiem, który trwale zespolił się z licem ceglanego muru. Cementowa warstwa uległa silnej degradacji tracąc - poprzez spękania i ubytki - cechy izolacji, stając się jednocześnie nieestetycznym i szpecącym zabytek niehistorycznym detalem. Zgodnie z programem prac konserwatorskich koniecznym stało się skucie współczesnego tynku z całej powierzchni cokołów wraz z ostrożną rozbiórką wierzchniej warstwy muru do głębokości 1/2 cegły. Po odgrzybieniu, wyrównaniu powierzchni ścian, hydrofobizacji oraz wykonaniu zbrojonego fundamentu, rozpoczną się prace murarskie z użyciem formowanej cegły odpowiadającej kształtem tej, którą zastosowali XIX wieczni budowniczowie świątyni. Odtworzone zostaną także rolki pochyłe, kształtkami zgodnymi z już zastosowanymi przy cokokole zachodnim. Zrekonstruowane cokoły poddane zostaną kolorystycznemu scaleniu z murami zewnętrznymi budynku.  

BIEŻĄCA FOTOGALERIA Z PRAC BUDOWLANYCH I KONSERWATORSKICH PRZY COKOŁACH

/fot.: BLACKFISH Studio&Film/

Dokumentacja fotograficzna współfinansowana przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko